سلامت تجارب کشورهای پیشرو در گردشگری پزشکی

اگرچه اصطلاح گردشگری پزشکی برای تمام انواع مسافرت با اهداف درمانی به کار می‌رود؛ اما این پدیده به معنای واقعی، از الگوهای سنتی مسافرت پزشکی بین‌المللی متفاوت است؛ در واقع، سیر تکاملی گردشگری پزشکی از خطوط یک طرفۀ جریان حرکت بیماران از کشورهای در حال توسعه به کشورهای صنعتی برای دریافت خدمات درمانی، در حال تبدیل شدن به شبکۀ پیچیده‌ای از خطوط دو طرفه است؛ از جمله عوامل مهم در ایجاد بازار مذکور، هزينه‌هاي هنگفت درمان و زمان انتظار بسيار طولاني براي دريافت خدمات پزشكي در کشورهای توسعه‌یافته، راحتي و در دسترس بودن سفرهاي بين‌المللي و بهبود و ارتقاء سطح كيفي استانداردهاي درمانی در بسياري از كشورهای در حال توسعه است. به همین دلیل است که در حال حاضر دولت‌ها و مراکز پزشکی در کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه در حوزۀ آسیا به رشد و توسعۀ این صنعت توجه زیادی کرده و تلاش‌های گسترده‌ای را در این عرصه به انجام رسانده‌اند؛ چراکه علاوه بر دلایل فوق؛  مقررات سختگیرانه‌‌ای که پس از حوادث یازده سپتامبر در ایالات متحدۀ امریکا و کشورهای اروپایی برای صدور ویزا وضع شد، موجب گردید بسیاری از بیماران سایر کشورها؛ خصوصاً منطقۀ خاورمیانه، به کشورهای آسیایی سفر کنند.

سلامت

در منابع مختلف، کشورهای برونئی، کوبا، کلمبیا، کاستاریکا، هنگ کنگ، مجارستان، هند، اردن، لیتوانی، مالزی، مکزیک، فیلیپین، سنگاپور، تایلند و امارات متحدۀ عربی به‌عنوان مقاصد کلیدی گردشگری پزشکی شناخته شده‌اند. در این میان، آسیا همچنان به‌عنوان منطقۀ پیشرو گردشگری پزشکی به رشد خود ادامه می‌دهد و انتظار می‌رود در آینده نیز از رونق چشم‌گیری برخوردار شود و با کسب بالاترین میزان رشد گردشگران پزشکی، سهم نظرگیری از این بازار به‌دست آورد. براساس تحقیقات انجام شده پیش بینی می‌شود که در بین مقاصد اصلی گردشگری پزشکی در آسیا سه کشور تایلند، هند و سنگاپور، بیش از 80 درصد از سهم بازار منطقه را به خود اختصاص دهند؛ در حقیقت تایلند با رتبۀ اول به‌عنوان رهبر گردشگری پزشکی آسیا، هند با رتبۀ دوم و سنگاپور با رتبۀ سوم، کشورهای پیشرو آسیا و در حال حاضر  قطب‌های گردشگری پزشکی منطقه قلمداد می‌شوند. علاوه بر این سه کشور، مالزی و فیلیپین نیز از مقاصد برتر به شمار می‌روند که در جذب گردشگران پزشکی به منطقه سهم بسزایی دارند. برخورداری از زیرساخت‌های مناسب و بیمارستان‌های مجهز و پیشرفته، متخصصان و پرسنل پزشکی آموزش‌دیده و مجرب، صنعت برجستۀ مهمان‌پذیری و چشم‌اندازهای گردشگری، کیفیت مطلوب مراقبت و هزینه‌های مناسب درمان، همکاری و نقش فعال دولت در گردشگری پزشکی، قدمت طبّ مکمل و جایگزین و در نهایت صنعت معتبر گردشگری منطقه؛ محرک‌های رشد آسیا در این حوزه به‌شمار می‌روند.

منطقۀ خاورمیانه در گذشته به‌عنوان یک کشور گردشگرفرست، در حوزۀ گردشگری پزشکی شناخته می‌شد؛ اما امروزه با ارتقاء استانداردهای پزشکی در این منطقه، وضعیت تغییر کرده است. چنانکه برخی از کشورهای خاورمیانه به‌خصوص اردن (رهبر گردشگری پزشکی خاورمیانه که بیشترین تعداد گردشگران ورودی این منطقه را به خود اختصاص داده است)، امارات متحدۀ عربی و آفریقای جنوبی برای کسب سهم بیشتری از بازار رو به رشد گردشگری پزشکی، در رقابت تنگاتنگی با آسیا و سایر مناطق پیشرو در این صنعت قرار گرفته‌اند. در این منطقه نیز هزینه‌های کم درمان (ناشی از تأمین زیرساخت‌ها توسط دولت)، تسهیل شرایط سفرهای بین‌المللی در برخی از کشورهای منطقه از جمله امارات متحده و اردن، افزایش تعداد بیمارستان‌های معتبر خصوصی محرک‌های کلیدی جذب گردشگران پزشکی محسوب می‌شوند. در منطقۀ اروپا نیز کشورهایی چون مجارستان و ترکیه از پیشینه‌ای طولانی در ارائۀ خدمات درمانی با کیفیت مناسب برخوردارند و روزبه‌روز تعداد بیشتری از گردشگران پزشکی اروپای غربی و ایالات متحده را به خود جذب می‌کنند.

در این کشورها ساختارهای سازمانی که برای توسعه، حمایت و ترفیع گردشگری پزشکی و گردشگری تندرستی ایجاد می‌شوند متفاوت هستند و معمولاً در ارتباط تنگاتنگی با ساختار کلّی دولتی در هر کشور (برای مثال دولت متمرکز ملی در برابر سیستم‌ فدرال/ دولتی) در جهت همگام‌سازی ساختارهای مورد استفادۀ کشور برای توسعه/ ترفیع صنعت گردشگری به‌عنوان یک کل، ایجاد شده‌اند و مختصّ به گردشگری پزشکی نیستند.

در خصوص نقش دولت در این عرصه، می‌بایست اذعان نمود که در کشورهای درحال توسعه دولت‌ها نقش فعال‌تری در هدایت، حمایت و ترفیع بخش گردشگری ایفا می‌کنند، درحالی‌که در کشورهای توسعه‌یافته توسعه و ترفیع صنعت گردشگری معمولاً توسط بخش خصوصی صورت می‌گیرد و یا ماهیتی مشارکتی دارد. اما به طور کلی توجه و مشارکت دولت در حوزۀ گردشگری پزشکی در بیشتر کشورهای جهان رو به افزایش بوده است و تلاش‌های مشترک میان بخش‌ خصوصی و دولتی نیز در حال رشد است چرا که تجربه ثابت کرده است کشورهایی که در آن‌ها نهادهای مشارکتی دولتی‌- خصوصی (برای مثال انجمن‌های مشارکتی گردشگری پزشکی یا تندرستی) به خوبی توسعه یافته‌اند معمولاً به‌طور مؤثرتری در توسعه و ترفیع گردشگری پزشکی ایفای نقش می‌کنند. در واقع گردشگری پزشکی تا حدّ زیادی تحت تأثیر تسهیل‌گران این صنعت قرار دارد؛ مانند شرکت‌هایی که به‌عنوان واسطه یا آژانس مسافرتی به گردشگران پزشکی خدمت می‌کنند و وظایفی نظیر تدارک بستۀ خدمات پزشکی، اقامت و حمل و نقل، تهیه ویزا و انجام کارهای اداری، حمایت در کشور مقصد و مواردی از این قبیل را برعهده دارند. به‌طور متقابل، ممکن است گردشگران پزشکی در ابتدا با یک عرضه‌کنندۀ خدمات پزشکی و یا یک پزشک در ارتباط مستقیم باشند؛ سپس به یک تسهیل‌گر معرفی شوند تا آن‌ها را در انجام تدارکات سفر یاری کند.

با توجه به این مطلب و ماهیت خاص گردشگری پزشکی، رویکرد غالبی که کشورها برای ترفیع و بازاریابی در این حوزه مورد استفاده قرار می‌دهند، دست‌یابی به گردشگران بالقوه از طریق تسهیل‌گران گردشگری پزشکی است و خودشان مستقیماً در فعالیت‌های ترفیعی‌-ترویجی آن‌لاین از طریق کانال‌های معمول ترویج گردشگری دخیل نمی‌شوند. با این حال، یقیناً در اختیار داشتن یک وب‌سایت ملی گردشگری پزشکی؛  ابزاری مؤثر در ترفیع محصولات و خدمات اختصاصی کشور و همچنین برقراری ارتباط آن‌لاین با مشتریان است. علاوه بر رویکرد فوق، بسیاری از اقدامات ترفیعی‌- ترویجی در حوزۀ گردشگری پزشکی را بخش خصوصی انجام می‌دهد؛ نظیر عرضه‌کنندگان خدمات پزشکی و تسهیل‌گران گردشگری پزشکی که به جای بازاریابی از طریق ادارۀ ملی ترفیع گردشگری، خودشان برای جذب بیماران بالقوه بازاریابی می‌کنند. این حقیقت، به‌خصوص در مواردی صدق می‌کند که گردشگری پزشکی در کشور از پیشینه‌ای طولانی برخوردار است اما تنها در چند سال اخیر به‌عنوان بخش هدف کلیدی مورد توجه دولت قرار گرفته است؛ مانند آفریقای جنوبی.

به‌طور کلّی، کشورهای موفق‌تر در توسعه و برندسازی گردشگری پزشکی (اردن، تایلند، هند) کشورهایی هستند که دولت ملی نقش فعالی در حمایت از این بخش‌ها بر عهده گرفته و این‌گونه فعالیت‌های گردشگری را همواره ترفیع و ترویج نموده است. در این کشورها فعالیت‌های ترفیعی دولت اغلب از طریق هیئت ملی گردشگری یا وزارت گردشگری و در برخی از موارد توسط سازمان‌های ترفیع گردشگری در سطوح ملی‌/ منطقه‌ای صورت می‌گیرد؛ وزارت بهداشت نیز، به‌واسطۀ نقش نظارتی خود در بخش پزشکی، گاهی در صنعت گردشگری پزشکی مشارکت می‌کند. در کشورهایی که دولت ملی اخیراً به گردشگری پزشکی توجه نموده و دیرتر از سایر رقبا به ترفیع و ترویج آن‌ها پرداخته است، برای جبران این عقب‌ماندگی تلاش‌های بسیاری مبنی بر جذب تعداد زیادی از گردشگران در این بازارها صورت گرفته است.

در نهایت  شایان ذکر است که بسیاری از کشورها (حتی برخی از کشورهای پیشرو در این بازارها) هنوز یک برند ملی قوی برای گردشگری پزشکی خود ایجاد نکرده‌اند؛ در واقع این کشورها همچنان به ارائۀ محصولات و ‌خدمات عمومی می‌پردازند؛ اما از آنجایی‌که بازارهای گردشگری پزشکی روز به روز گسترده‌تر و رقابتی‌تر می‌شوند، این موضوع برای فعالان صنعت حائز اهمیت خواهد بود که هر چه سریع‌تر خودشان را بر اساس فاکتورهایی به جز صرفاً هزینه و کیفیت متمایز نمایند.