فرهنگ و هنر تئاتر خصوصی در مجارستان با مشکل مواجه است

سمیرا افتخاری | ژوفیا برسی کارگردان مجارستانی است که با سه اثر به سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر به ایران سفر کرده است. او با گروه «تصاویر زنده» به جشنواره تئاتر فجر آمده و به اجرای دو نمایش صحنه‌ای و یک نمایش خیابانی می‌پردازد. برسی درباره سفر به ایران و حضوردر سی وچهارمین جشنواره تئاتر فجر می‌گوید: چند روز دیگر ۴۰ ساله می‌شوم و شرکت در این جشنواره به نوعی یک کادوی تولد برای من بود. دعوت به جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر یکی از مهم‌ترین اتفاقات زندگی من است .اتفاق دیگری که با دعوت به این جشنواره برای گروه ما افتاد این بود که جشن ۱۰ سالگی روی صحنه رفتن نمایش «دگردیسی پروانه شدن» را در ایران می‌گیریم. این نمایش تاکنون در مجارستان، آلمان، هلند، ارمنستان، فرانسه، رومانی، ایتالیا و چند کشور دیگر روی صحنه رفته است. برسی عکاسی و معماری خوانده و همواره به تئاتر علاقمند است به همین دلیل نیز در ورک شاپ‌های بسیاری حضور یافته و اولین اجرای تئاتری گروه «تصاویر زنده» را در سال ۲۰۰۲ به روی صحنه برده است. برسی بسیار به مولانا جلال الدین رومی (مولوی) علاقمند است واجرای نمایش «دگردیسی پروانه شدن» در سالن مولوی را نیز به فال نیک گرفته است. با این کارگردان تئاتر درباره حضور در جشنواره تئاتر فجر و همچنین وضعیت تئاتر مجارستان به گفتگو نشستیم که ماحصل آن را در زیر می‌خوانید:

شما با سه نمایش «دگردیسی پروانه شدن» و «سربازها» و «سطح زنده» به سی وچهارمین جشنواره تئاتر فجر ایران آمده‌اید. کمی درباره این نمایش‌ها بگویید؟

درست است من با سه اثر به جشنواره تئاتر ایران آمده‌ام. دو اجرای صحنه‌ای و یک اجرای خیابانی دارم که کار خیابانی کاملا به صورت بداهه پردازی است. از آنجایی که گرایش به شرق و مشرق زمین دارم و علاقمند به مکتب صوفی و عرفان شرق شدم این علاقمندی باعث شد تا در این جشنوراه حضور داشته باشم.

نمایش‌های صحنه‌ای شما به چه شکل است؟ کمی درباره متن و داستان آنها توضیح دهید؟

اجراهای صحنه‌ای ما تئاتر تصویری است و کارمان مبتنی بر تصویر است. این نمایش همان گونه که از نامش پیداست درباره دگردیسی و تکامل است و داستان آفرینش موجوداتی مانند پروانه، نور، گل، جهان زیر آب، پرندگان و … را به تصویر می‌کشد. همراه با این تصاویر افکت‌های صوتی اجرای این اثر را کامل می‌کند. اینها چیزی نبود که متنی داشته باشند به خصوص اجرای پروانه‌ها. در این اجرا سیر تکاملی انسان را نشان می‌دهد که در موقعیت‌های مختلف، انسان چگونه تغییر می‌کند و به تکامل می‌رسد. اجرای دوم اجرای صحنه‌ای زنده است و اجرایی است که عکس‌هایی از زمین در آن نمایش داده می‌شود در واقع تصاویر انتزاعی هستند که رفته رفته تغییر ماهیت داده و تصاویری از دنیای دیگر را به نمایش درمی‌گذارد و کاملا متفاوت است.

شیوه اجرایی نمایش به چه شکل است؟

این نمایش بر اساس بداهه‌پردازی شکل گرفته است. من عکاس هستم. به همراه گروهم تعدادی عکس جمع‌آوری کردیم و درباره این عکس‌ها صحبت کردیم و سپس براساس این عکس‌ها داستانی را نوشتیم. در واقع در نمایش «دگردیسی پروانه شدن» از عکس به متن رسیدیم. سمیرا سینایی که یکی از دوستان من در مجارستان است متن ابتدای این نمایش را نوشت. نمایش «دگردیسی پروانه شدن» از سالن شروع نمی‌شود بلکه بخش ابتدایی این نمایش که پنج دقیقه است از جلوی در سالن با بازی دو بازیگر آغاز می‌شود.

با توجه به شیوه اجرا، نمایش شما چه تفاوتی با نمایش‌هایی که در مجارستان اجرا می‌شوند دارد؟

من از ۱۹ سالگی و به صورت اتفاقی با نمایش‌هایی که پایه آن پرفورمنس است در فرانسه آشنا شدم و این آشنایی موجب علاقه من به این شیوه از اجرا شد و پس از آن تمرکزم را روی این شیوه اجرا گذاشتم. اما در مجارستان و اروپا هنوز این شیوه آن گونه که باید با استقبال روبه‌رو نمی‌شود. این نمایش در مجارستان و در سایر کشورهای اروپایی منحصر به فرد است.

چگونه با تئاتر فجر ایران آشنا شدید؟

از طریق یکی از دوستانم سال‌ها پیش با جشنواره تئاتر فجر آشنا شدم و سال پیش با سه نمایش در بخش بین‌الملل این جشنواره شرکت کردم، اما متاسفانه ویزای من و اعضای گروه خیلی دیر صادر شد و همین موجب شد که نتوانم در این رویداد شرکت کنم. امسال از سوی بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر برای شرکت در این رویداد دعوت شدم. این برای نخستین بار است که با سه نمایش در جشنواره بین‌المللی شرکت می‌کنم و نمایش «دگردیسی پروانه شدن» نیز با این که در کشورهای مختلفی روی صحنه رفته اما نخستین اجرایش در یک جشنواره بین‌المللی است.

با توجه به این که در جشنواره تئاتر فجر برای اولین بار است که حضور دارید. نظرتان درباره این جشنواره چگونه است؟

سال گذشته در جشنواره ایروان حضور داشتم و کیفیت این جشنواره بسیار متفاوت از سایر جشنواره‌هایی است که در آن حضور داشتم. برای ما نوع برخورد ایرانی‌ها بسیار جالب است و اینجا حس امنیت داریم. به نظر من این جشنواره از انسجام و توان بالایی برخوردار است. در شش ماهی که ما با بخش

اجرایی این جشنواره همکاری داریم تمام امکاناتی که گروه ما برای اجرا می‌خواستند را فراهم کردند. امیدوارم در ایام جشنواره بتوانم نمایش‌های متعددی از اجراهای ایرانی را ببینم.

کمی هم درباره گروه نمایش خودتان «تصاویر زنده» برایمان بگویید؟

این گروه را من در سال ۲۰۰۲ تاسیس کردم. در طول این مدت تغییراتی در گروه به وجود آمده است اما بخشی از اعضای گروه همچنان حضور جدی دارند. سال‌هاست که نمایش‌های گروه ما بر پایه بداهه‌پردازی روی صحنه می‌رود و از این نظر شیوه اجرای هر نمایش ما متفاوت است و ممکن است همین امروز وقتی می‌خواهم نمایش «دگردیسی پروانه شدن» را روی صحنه ببرم تغییراتی در ساختار آن به وجود بیاورم.

نظرتان درباره آینده تئاتر چیست؟

به نظر من در تئاتر از گذشته تا به امروز تغییراتی در ساختار به وجود نیامده بلکه این تغییرات مبتنی بر شیوه اجرا است. به نظرم تئاتر به سمتی می‌رود که در آن از جلوه‌های تصویری و ویدئو آرت بیش‌تر استفاده می‌شود.

به نظر شما چه موضوعاتی بیشتر مورد توجه کارگردان‌ها درعرصه بین‌المللی است؟

تئاتر یک آینه تمام‌نما است و آن چیزی که در جهان رخ می‌دهد را به گونه‌ای هنری به نمایش می‌گذارد. به نظر من امروز بیش‌تر کارگردان‌ها در نمایش‌هایشان با نگاهی انتقادی زشتی‌ها را نشان می‌دهند تا جهان را به سمت خوبی سوق دهند. اما ما در نمایش «دگردیسی پروانه شدن» تمرکزمان را از ابتدا بر روی نشان دادن زیبایی‌ها گذاشته‌ایم.

اشاره کردید به علاقمندیتان به عرفان مشرق زمین. این علاقمندی چطور شکل گرفت؟

من ابتدا کارتونی به اسم «پرسپولیس» دیدم که درباره تخت جمشید بود و بعد هم فیلم «بابا عزیز» را دیدم که درباره عرفان صوفی بود. بخشی از آن فیلم که به فارسی صحبت می‌شد، درباره عرفان مشرق زمین بود و موجب شد تا به ایران علاقمند شوم. چیزی که برای من جالب است این بود که کار من برگرفته از اشعار مولوی است و دیدم که یکی از شاعران ایرانی است و سالنی که اجرا می‌روم نیز سالن مولوی است و برایم بسیار جالب بود.

چقدر با تئاتر ایران آشنایی دارید و آیا در طی این مدت نمایش‌های ایرانی را دیدید؟

دو اجرا دیدم یکی اجرای ژاپن «بازی سایه‌ها» و دیگری اجرای «اپرای مولوی» بهروز غریب پور که بسیار از نحوه اجرا وآواز ایرانی لذت بردم. یکی از اجراهای من برگرفته از اشعار مولوی است.

پس باید مولوی را به خوبی بشناسید؟

نه خیلی، تنها به قونیه رفتم ولی از رقص سماع صوفیان بسیار الهام گرفتم و بر روی آن تمرین می‌کنیم.

در مقایسه با آثار خارجی دیگری که در بخش بین الملل جشنواره تئاتر فجر حضور دارند، اثر خودتان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

از اجراهای خارجی من تنها کار ژاپنی‌ها را دیدم. آنها خیلی دقیق و حرفه‌ای بودند و در حرکات فرم بسیار حرفه‌ای رفتار کردند و ما به اندازه آنها در این بخش حرفه‌ای نیستیم. ضمن این که کارها بسیار متفاوت هستند و نمی‌شود به راحتی آنها را مقایسه کرد. از سوی دیگر اجرای ما به نظرم بی نظیر و تک است، چرا که ما در هیچ کجای دیگری چنین اجرایی ندیدیم. کار آنها خیلی خوب بود و ایده‌های بسیاری درآن وجود داشت، اما چیز جدیدی در تئاتر برای ارائه نداشتند و آنچه که اجرا کردند پیش از این نیز بسیار کار شده است. کار ما حرکت فرم نبود بلکه هنرهای زیباست. هنرهای زیبا نیز شامل همه هنرها می‌شود اما رقص وحرکات فرم جزو این هنرها نیست. بنابراین ما اجرایمان بر مبنای هنرهای زیبا بود. اما به لحاظ کاری هر دو نمایش کاملا جدید بود. حرکات ما بسیار بر مبنای تصویر بود. به لحاظ تکنیک نیز متفاوت کار کردیم و تلاشمان این بود که حرف تازه‌ای برای گفتن داشته باشیم. نمی‌خواهم بگویم که کار ما خیلی حرفه‌ای است، اما کارهایی که تاکنون دیدم نمونه‌های دیگری هم داشت، اما در نوع خود، کار ما بی نظیر است و تاکنون کسی به این شکل کار نکرده.

با توجه به این که از سال ۲۰۰۲ در تئاتر مشغول فعالیت هستید وضعیت تئاتر در کشور مجارستان به چه شکل است؟

در مجارستان دو نوع تئاتر داریم. یکی تئاتر دولتی و ملی است و یکی هم خصوصی. تئاتر خصوصی بسیار با مشکل همراه است و کار کردن در تئاتر مجارستان به صورت خصوصی بسیار سخت‌تر است، چرا که امکانات و بودجه‌ای در اختیار هنرمندان قرار نمی‌گیرد. ما مجبوریم خودمان بگردیم و سالن تئاتر پیدا کنیم و به صورت مستقل بودجه خود را تامین کنیم.

وسخن آخر؟

خوشحالم که با این گروه همکاری دارم و امیدوارم این بار با یک اجرای عروسکی به ایران سفر کنم